هیات استانداردهای حسابداری بینالمللی، بنگاههای کوچک و متوسط را به صورت واحدهای تجاری تعریف میکند که پاسخگویی عمومی ندارند و صورتهای مالی با مقاصد عمومی را برای استفادهکنندگان برونسازمانی منتشر میکند. ولی با توجه به قوانین کشورهای مختلف میتوان بنگاههای کوچک و متوسط را به شکلی تعریف کرد که متمایز از ویژگیهای بیان شدهی هیات استانداردهای حسابداری بینالمللی باشد. ولی بنگاههای کوچک و متوسط بدون توجه به این معیارها، نقش حیاتی در اقتصاد جهانی دارند. از آن جا که بنگاههای کوچک و متوسط، نوآوری را پرورش میدهند و موجب افزایش رقابت میشوند، این بنگاهها ستون فقرات اقتصاد دانسته میشوند. به علاوه، این بنگاهها در اشتغالزایی نیز مشارکت بسزایی دارند. با توجه به شواهد ارائهشده از سوی سازمان توسعه و همکاریهای اقتصادی مبنی بر این که این بنگاهها 95 درصد سازمانها در اتحادیهی اروپا را تشکیل میدهند، درک تاثیر آنها بر اقتصاد ساده است.
بنگاههای کوچک و متوسط بسیاری وجود دارد که به مبادلهی بینالمللی کالاها میپردازند. در نتیجه، آنها به عنوان مبنایی از محیط تجاری سالم و متوازن در نظر گرفته میشوند. بهعلاوه، بنگاههای کوچک و متوسط انعطافپذیرتر هستند زیرا در بعضی از موارد تصمیمها به وسیلهی مالکی اتخاذ میشود که مسئول ادارهی شرکت است. بنابراین، بنگاههای کوچک و متوسط به دلیل آن که ساختار پیچیده و سازماندهی پیچیدهی شرکتهای بزرگتر را ندارند در مقایسه با آنها با تغییرات سازگارتر هستند. ضمن این که بنگاههای کوچک و متوسط در مقایسه با شرکتهای بزرگتر از نقدینگی و اهرم کمتری برخوردارند و به منظور پوشش این شکاف از راهحلهایی مثل اعتبار تجاری و وامهای مالک استفاده میکنند یا بر وامهای تامین مالی کوتاه اتکا دارند.
بنگاههای کوچک، راهبردهای متفاوتی را دنبال میکنند و احتمالا اهداف آنها به جای بیشینهسازی سود و رشد، بر بقا و پایداری استوار شده است. در بنگاههای کوچک کارکرد مباشرتی وجود ندارد و گزارشهای مالی نقش کارگزاری را بین مدیر- مالک و بانک ایفا میکند. با توجه به این مطلب، در این بخش به بحث در ارتباط با ضرورت معرفی استاندارد حسابداری جداگانه برای بنگاههای کوچک و متوسط میپردازیم:
نیازهای متفاوت استفادهکنندگان: هیات استانداردهای حسابداری بینالمللی، استفادهکنندگان اصلی استانداردهای گزارشگری مالی بینالمللی را بازارهای سرمایه میداند. استانداردهای گزارشگری مالی بینالمللی بیشتر برای برآورده کردن نیازهای سرمایهگذاران و حقوق مالکانهی شرکتها در بازارهای سرمایهی عمومی طراحی شده است و هدف از این استانداردها بنگاههای کوچک و متوسط نیست. بخش بنگاههای کوچک و متوسط 99 درصد بنگاههای تجاری سراسر جهان را شکل میدهد و میتوان استدلال کرد که استانداردهای گزارشگری مالی بینالمللی کامل برای برآورده کردن نیازهای آنها با نیازهای استفادهکنندگان آنها ربطپذیر نیستند، زیرا آنها بیشتر بر جریانهای نقدی کوتاهمدتتر، نقدینگی و توان پرداخت بدهی تمرکز دارند (هیات استانداردهای بینالمللی، 2009). به باور هالت، بنگاههای کوچک و متوسط از صورتهای مالی برای دامنهی محدودتری از تصمیمها استفاده میکنند، زیرا تراکنشهای آنها پیچیدگی کمتری دارد. بنابراین، نیاز کمتری به تحلیل پیچیدهی صورتهای مالی وجود دارد.
به طور خلاصه، در استانداردهای گزارشگری مالی بینالمللی بنگاههای کوچک و متوسط مجموعهی کامل اصول حسابداری ساده شده بر حسب موضوع سازماندهی شده است. این استانداردها احتمالا نیازهای استفاده کنندگان صورتهای مالی را بهتر برآورده میسازند. الزامات گزارشگری و حسابداری پیچیده و اغلب تفصیلی اصول حسابداری پذیرفتهی همگانی ملی با استانداردهای گزارشگری مالی بینالمللی کامل همیشه مربوط نیستند و بهکارگیری آنها میتواند پرهزینه باشد. در بحث نیازهای استفادهکنندگان، استانداردهای گزارشگری مالی بینالمللی بنگاههای کوچک و متوسط مزایای روشنی برای سرمایهگذاران، اعتباردهندگان و افرادی دارد که به دنبال افزایش تامین مالی از راه ایجاد شفافیت با بهکارگیری مجموعهی جهانی استانداردهای گزارشگری مالی هستند.
بر اساس مواد آموزشی استانداردهای گزارشگری مالی بینالمللی بنگاههای کوچک و متوسط بنیاد کارگروه استانداردهای حسابداری بینالمللی، گروههای اصلی استفادهکنندگان برونسازمانی صورتهای مالی بنگاههای کوچک و متوسط بانکهایی هستند که به بنگاههای کوچک و متوسط وام میدهند و فروشندگانی هستند که محصولات خود را به بنگاههای کوچک و متوسط میفروشند و از صورتهای مالی بنگاههای کوچک و متوسط برای اتخاذ تصمیمهای اعتباری و قیمتگذاری استفاده میکنند. در حالی که شرکتهای پذیرفته شده در بازارهای سرمایه از استانداردهای گزارشگری و حسابداری برای تامین مالی از راه خریداران بالقوهی سهام استفاده میکنند. بنگاههای پذیرفتهنشده در بازارهای سرمایه، مسیر مشابهی را انتخاب نمیکنند زیرا بنگاههای کوچک و متوسط در بازار سرمایه پذیرفته نشدهاند و بازاری ندارند که سهام آنها در آن مبادله شود.
وام بانکی از جستوجوی فرد علاقهمند به ایجاد یک بنگاه کوچک، سادهتر خواهد بود. در این زمینه، هیات استانداردهای حسابداری بینالمللی بانکها را مهمترین استفادهکنندهی اطلاعات حسابداری در حوزهی بنگاههای کوچک و متوسط میداند. موضوع بحثبرانگیز به دیدگاه هیات استانداردهای حسابداری بینالمللی در ارتباط با سهامداران بنگاههای کوچک و متوسط که مدیران این بنگاهها نیز هستند، باز میگردد. هیات از سهامداران پس از مشتریان و فروشندگان به عنوان استفاده کنندهی صورت مالی یاد میکند. هیات این گونه نتیجهگیری میکند که مدیران میتوانند هر اطلاعاتی که برای ادارهی کسب و کار خود به آن نیاز دارند را به دست آورند و سرانجام هیات توضیح میدهد بنگاههای کوچک و متوسط اغلب صورتهای مالی را تنها برای مالکان یا برای گزارشگران مالی یا دیگر اهداف قانونی تهیه میکنند که به اوراق بهادار اشارهای ندارد. صورتهای مالی که تنها به این دلایل تهیه میشوند ضرورتا صورتهای مالی با مقاصد عمومی نیستند. میتوان نتیجه گرفت که ارائهی اطلاعات مالکان صرف به منظور کمک به آنان در اتخاذ تصمیمهای مدیریتی بیانگر هدف اصلی استانداردهای گزارشگری مالی بینالمللی بنگاههای کوچک و متوسط نیست.
ملاحظات هزینه- منفعت: بیشتر مدیران کسبوکار کوچک، هزینههای رعایت استانداردهای حسابداری را بیشتر از مزایای آن میدانند. از آن جا که استانداردهای گزارشگری مالی بینالمللی پذیرش جهانی بیشتری یافتهاند، هماکنون این استانداردها در بعضی از قلمروهای حقوقی پذیرفته شدهاند یا اصول حسابداری پذیرفتهی همگانی ملی این قلمروها بر مبنای استانداردهای گزارشگری مالی بینالمللی تدوین شده است. بر اساس اعلام هیات استانداردهای حسابداری بینالمللی، هنگام انتشار این استانداردها بهکارگیری استانداردهای گزارشگری مالی بینالمللی در نزدیک به 30 قلمروی حقوقی برای همهی شرکتهای پذیرفتهنشده در بازار سرمایه (خصوصی) الزامی شده است. 20 قلمروی دیگر استفاده از این استانداردها را برای بعضی از بنگاهها الزامی کردهاند ولی 36 قلمروی دیگر استفاده از استانداردهای گزارشگری مالی بینالمللی کامل را مجاز شمردهاند. در بسیاری از قلمروهای دیگر که استانداردهای گزارشگری مالی بینالمللی مستقیما الزامی نشدهاند، استانداردهای ملی به شدت با استانداردهای گزارشگری مالی بینالمللی همگرا شدهاند.
این موضوع به این معنی است که در واقع استانداردهای گزارشگری مالی بینالمللی به آن بنگاههای خصوصی تحمیل شدهاند که اغلب تخصص با توانایی تحمل هزینههای رعایت استانداردهای گزارشگری مالی بینالمللی کامل را ندارند. در این راستا، بسیاری از بنگاههای خصوصی اعلام کردهاند استانداردهای گزارشگری مالی بینالمللی باری را به تهیهکنندگان بنگاههای خصوصی کوچک تحمیل میکنند و این بار در حال افزایش است زیرا استانداردهای گزارشگری مالی بینالمللی تفصیلیتر شدهاند و بیشتر شرکتها استفاده از آنها را آغاز کردهاند. در این شرایط، استدلال اصلی برای استاندارد حسابداری بنگاه کوچک و متوسط جداگانه بار هزینههای اضافی گزارشگری است که برای موسسههای کوچکتر نسبتا سنگینتر است، زیرا هزینههای بهکارگیری مجموعهی کامل استانداردهای گزارشگری مالی بینالمللی کامل در مقایسه با نیازهای استفادهکنندگان توجیهپذیر نیست.
بنابراین، در تدوین استانداردهای گزارشگری مالی بینالمللی بنگاههای کوچک و متوسط، اهداف برآورده ساختن نیازهای استفادهکنندگان را با توازن هزینهها و منافع از دیدگاه تهیهکنندگان دنبال میکنند. بهکارگیری این استاندارد هزینههای رعایت بسیاری از بنگاههای کوچکتر را کاهش میدهد و به سادهسازی صورتهای مالی این بنگاهها کمک میکند. همچنان، این اعتقاد وجود دارد که استانداردهای گزارشگری مالی بینالمللی بنگاههای کوچک و متوسط برای مدیریت داخلی مناسب نیست و هزینههای تهیه و حسابرسی هر یک از گزارشهای شرکت را افزایش میدهد. در نتیجه افزایش الزامات افشا میتواند به صورت بالقوه به شرکتهای پذیرندهی این استانداردها معایب رقابتی را در مقایسه با شرکتهایی که از مقررات حسابداری سادهتر استفاده میکنند تحمیل کند.
کیفیت پایینتر اطلاعات حسابداری: در هر کشور اصول حسابداری پذیرفتهی همگانی ساده شدهای برای بنگاههای خصوصی تدوین شده است. در بیشتر کشورها، بسیاری یا حتی همهی بنگاهها تعهد قانونی به تهیهی صورتهای مالی دارند که با مجموعهی الزامی اصول حسابداری پذیرفتهی همگانی همخوانی دارد. این گروه صورتهای مالی قانونی معمولا توسط یک کارگزاری دولتی نگهداری میشوند یا بر روی یک تارنمای قرار میگیرد. بنابراین، در دسترس اعتباردهندگان، عرضهکنندگان، کارکنان، دولتها و دیگران هستند. داشتن یک یا شمار بیشتری از اصول حسابداری پذیرفتهی همگانی ملی جداگانه برای بنگاههای خصوصی در هر قلمرو به کاهش کیفیت اطلاعات حسابداری منجر میشود.
به علاوه، هیات استانداردهای حسابداری بینالمللی استدلال میکند استانداردهای حسابداری بنگاههای خصوصی در بسیاری از کشورها با توجه به نیازهای وامدهندگان، فروشندگان و دیگر استفادهکنندگان برون سازمانی تدوین نشده است. این میتواند به دسترسی سرمایهی بنگاههای خصوصی آسیب بزند یا دست کم هزینهی سرمایه را به ویژه در ارتباط با کشورهای کوچک و در حال توسعه افزایش دهد. در قلمروهایی که بنگاههای خصوصی به استفاده از استانداردهای گزارشگری مالی بینالمللی کامل ملزم شدهاند، کیفیت اجرا اغلب شگفتآور است. استانداردهای گزارشگری مالی بینالمللی بنگاههای کوچک و متوسط مقایسهپذیری گزارشها را برای استفادهکنندگان بهبود میبخشد. این استانداردها اطمینان عمومی به گزارشهای بنگاههای کوچک و متوسط را بهبود میدهد و هزینههای چشمگیر مرتبط با حفظ استانداردها بر مبنای ملی را کاهش میدهد. به علاوه، هیات استانداردهای حسابداری بینالمللی بیان میکند در جایی که استانداردهای گزارشگری مالی بینالمللی کامل الزامی هستند، این استانداردها فضایی را برای رشد کسبوکارهایی فراهم میکنند که آمادهی ورود به بازارهای سرمایهی عمومی هستند.
فقدان مقایسهپذیری در بازارهای جهانی: بازارهای کسبوکار جهان، حتی در ارتباط با بنگاههای خصوصی کوچک یکپارچه هستند. موضوع اصلی این است که رویههای حسابداری تدوین شده برای بنگاههای کوچک و متوسط نمیتواند سازگار باشد و ممکن است در بین کشورها فاقد مقایسهپذیری باشد. تفاوتهای حسابداری فهمپذیری را کاهش میدهد، مقایسهها را با ابهام روبرو میسازد و به تصمیمهای نابهینه منجر میشود. دیوید تئودی، رئیس پیشین هیات استانداردهای حسابداری بینالمللی، در معرفی استانداردهای گزارشگری مالی بینالمللی بنگاههای کوچک و متوسط می فرمایند: “انتشار استانداردهای گزارشگری مالی بینالمللی بنگاههای کوچک و متوسط موفقیت بزرگی برای شرکتهای سراسر جهان است. برای نخستین بار، بنگاههای کوچک و متوسط از کیفیت بالای مشترک برخوردار خواهند شد و از منظر بینالمللی با مجموعهای از الزامات حسابداری ارتباط دارند. معتقدیم این مزایا در اقتصادهای توسعه یافته و نوظهور وجود خواهد داشت”. از سوی دیگر، الزامات ارائه شده در استانداردهای گزارشگری مالی بینالمللی بنگاههای کوچک جامعیت الزامات استانداردهای گزارشگری مالی بینالمللی کامل را ندارد. از این رو، رفتار حسابداری متفاوت گزارشگری بنگاهها بر اساس این استانداردها اجتناب ناپذیر است.